БӘСЕКЕЛЕСТІК ЖӘНЕ ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУ
Бәсекелестікті қорғау және қолдау экономикадағы нарықтық жүйенің маңызды принциптері болып табылады. Нарықтың артықшылығы бәсекелестік нарықтың жұмыс істеуіне байланысты болады, яғни нарықта бағалар қорлары мен игіліктерді тиімді тарату тетігі ретінде көрсетіледі. Бәсекелестікте көптеген сатушылар мен сатып алушылардың сұраныстары мен ұсыныстары туралы шешімдері баға нарығын анықтайды. Ал, соңғысы өз кезегінде тұтынушылардың игіліктіерінің таңдауын және әртүрлі салалар арасындағы тарату үйлесімдігін анықтайды. Монополия өзін бәсекелестікпен ауыстырған жағдайда сатушылар нарыққа әсер етуі мүмкін және өзінің пайдасына бағаларды манипуляция жасап, қоғамға толықтай зиян келтіреді. Монополиялық баға, көп жағдайда бәсекелестік нарығына белгіленген бағадан жоғары, ал босатылатын монополиялық тауар саны бәсекелестіктен төмен. Монополияның болуы бәсекелестік нарығымен салыстырғанда қорлар мен игіліктердің тиімсіз таратылуына әкеледі.
Сонымен қатар, монополияның шартында тұтынушының егемендігі нарықта өндірушінің үстемшілдігімен ауыстырылады. Бұл күшті монополиялық билікке ие субъектілердің қызметін бақылайтын арнайы мемлекеттік органдарды құру, монополияға қарсы заңнаманы әзірлеу немесе басқа да монополияға қарсы шараларды жүргізу арқылы монополиялық билігі бар нарықтардың жұмысына мемлекеттің араласуын көздейді.
«Бәсекелестік туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 2008 жылы қабылданды.
Монополияға қарсы орган бәсекелестікті қорғау және монополистік қызметті шектеу саласындағы басшылықты, мемлекеттік монополия саласына жатқызылған қызметті бақылау мен реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік орган болып табылады.
Монополияға қарсы заңнама бәсекелестікті шектеуге және тұтынушылардың заңды құқықтарын қысым жасауға бағытталған бәсекелестікке қарсы келісімдер, нарық субъектілерінің бәсекелестікке қарсы келісілген іс-әрекеттеріне, үстем немесе монополиялық жағдайды теріс пайдалануға, жосықсыз бәсекелестікке және мемлекеттiк, жергілікті атқарушы органдардың бәсекелестiкке қарсы iс-әрекеттерiне, келiсiмдерiне тыйым салады.
Монополияға қарсы аясында жүргізілетін саясат екі негізгі мақсатты көздейді: біріншісі – нарықтың жетістікпен жұмыс жасауына мүмкіндік туғызу үшін олардың таңдауы бойынша тиісті шешімдердің көмегімен сатып алушыларға қазіргі бар тауарлар және қызметтер туралы хабарлау. Екінші мақсат сатып алушыны қорғауда оның жағдайы әлсіз тарап ретінде оның қоғамның экономикалық игіліктерінде қозғалтқыш рөлінде ойнау мүмкіндігін бермейді. Осы екі мақсаттың үйлесуі және оның жүзеге асырылуы бірінші жақтан сатып алушының әл-ауқатына кепілдік береді, ал екінші жағынан толықтай экономиканың жұмысын өндіреді.
Яғни, әрбір мемлекет сатып алушының құқықтарын қорғау бойынша өзінің алдына мақсат қойғанда, әсіресе нарықты қайта құруды жүргізуде сатып алушы мен өндіруші мүдделерінің арасындағы теңгерімі болмай, сатып алушының өндірушіге сенімсіз бәсекелестік бостандық режимінде болмайды. Тек бәсекелестік нормаларының сауатты үйлесімділігі және сатып алушыларды қорғау нарықтың қалыпты жұмыс жасауына кепілдік береді. Қорытындылай келе, тауар өндіруші мен оның тұтынушылардың арасындағы қарым қатынасты реттеуге бағытталған және мемлекетпен жүргізілетін кешенді шараларды жүргізу тұтынушылардың құқықтарын қорғау болып табылатындығын қосуға болады.
Әлия ХОЖБАНОВА,
Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі
Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау
Комитетінің Қызылорда облысы бойынша департаментінің
тергеу және құқықтық қамтамасыз ету бөлімінің бас маманы
Сонымен қатар, монополияның шартында тұтынушының егемендігі нарықта өндірушінің үстемшілдігімен ауыстырылады. Бұл күшті монополиялық билікке ие субъектілердің қызметін бақылайтын арнайы мемлекеттік органдарды құру, монополияға қарсы заңнаманы әзірлеу немесе басқа да монополияға қарсы шараларды жүргізу арқылы монополиялық билігі бар нарықтардың жұмысына мемлекеттің араласуын көздейді.
«Бәсекелестік туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 2008 жылы қабылданды.
Монополияға қарсы орган бәсекелестікті қорғау және монополистік қызметті шектеу саласындағы басшылықты, мемлекеттік монополия саласына жатқызылған қызметті бақылау мен реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік орган болып табылады.
Монополияға қарсы заңнама бәсекелестікті шектеуге және тұтынушылардың заңды құқықтарын қысым жасауға бағытталған бәсекелестікке қарсы келісімдер, нарық субъектілерінің бәсекелестікке қарсы келісілген іс-әрекеттеріне, үстем немесе монополиялық жағдайды теріс пайдалануға, жосықсыз бәсекелестікке және мемлекеттiк, жергілікті атқарушы органдардың бәсекелестiкке қарсы iс-әрекеттерiне, келiсiмдерiне тыйым салады.
Монополияға қарсы аясында жүргізілетін саясат екі негізгі мақсатты көздейді: біріншісі – нарықтың жетістікпен жұмыс жасауына мүмкіндік туғызу үшін олардың таңдауы бойынша тиісті шешімдердің көмегімен сатып алушыларға қазіргі бар тауарлар және қызметтер туралы хабарлау. Екінші мақсат сатып алушыны қорғауда оның жағдайы әлсіз тарап ретінде оның қоғамның экономикалық игіліктерінде қозғалтқыш рөлінде ойнау мүмкіндігін бермейді. Осы екі мақсаттың үйлесуі және оның жүзеге асырылуы бірінші жақтан сатып алушының әл-ауқатына кепілдік береді, ал екінші жағынан толықтай экономиканың жұмысын өндіреді.
Яғни, әрбір мемлекет сатып алушының құқықтарын қорғау бойынша өзінің алдына мақсат қойғанда, әсіресе нарықты қайта құруды жүргізуде сатып алушы мен өндіруші мүдделерінің арасындағы теңгерімі болмай, сатып алушының өндірушіге сенімсіз бәсекелестік бостандық режимінде болмайды. Тек бәсекелестік нормаларының сауатты үйлесімділігі және сатып алушыларды қорғау нарықтың қалыпты жұмыс жасауына кепілдік береді. Қорытындылай келе, тауар өндіруші мен оның тұтынушылардың арасындағы қарым қатынасты реттеуге бағытталған және мемлекетпен жүргізілетін кешенді шараларды жүргізу тұтынушылардың құқықтарын қорғау болып табылатындығын қосуға болады.
Әлия ХОЖБАНОВА,
Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі
Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау
Комитетінің Қызылорда облысы бойынша департаментінің
тергеу және құқықтық қамтамасыз ету бөлімінің бас маманы
