Kyzylorda-News.kz

Осы сауал бойынша ғалымдар пікірі екіге бөлінеді. Қазір заманауи цифрлы технологиялар балалар мен жасөспірімдердің жүйке жүйесін жұқартып, кері әсерін тигізіп жатыр деп дабыл қағылуда. Оның зияны туралы жиі айтылып жүр. Расымен солай ма? Бұл жайында ғалымдар, дәрігерлер мен псиологтар не дейді?

Жанар Өкiмова, психолог: «Смартфондардың ересектермен салыстырғанда, балаларға зиянды болып келеді. Себебі, бала жүйке жүйесі әлі даму үстінде. Оны оңай бұрып әкету қалтафондардың қолынан келеді. Сонымен қатар, олардың организмінде судың мөлшері көп. Ол телефоннан шығатын радицияны тез, әрі көп қабылдайды. Жалпы, балаларға ұялы телефонды әрі кетсе он минут қана пайдалануға рұқсат беру керек», – дейді. «Балалардың миына смартфонның аса зияны жоқ». Бұл пікірді АҚШ-тағы ірі оқу орнының бірі Корнелл университетінің психофармакология клиникасының басшысы, профессор Ричард Фридиман айтып отыр. Ол аффекті бұзылыстар мен депрессияны ұзақ жылдан бері зерттеп келеді.

Оның пікірінше, смартфоннан тараған эпидемияны нақтылайтын ешқандай дәйек жоқ. Америкада жастардың психологиялық бұзылыстарына байланысты сауалнама осыдан он жыл бұрын жүргізілген. Яғни, қазір оның нәтижелері жарамсыз.

«Неге жасөспірімдердің жүйкелері сыр беріп жатыр деген пікір пайда болды? Бұл алғашқы эпидемиологиялық зерттемелерден қалған сыбыс болу мүмкін. Немесе бұқаралық ақпарат құралдары көбірек назар аударатын кейбір демографиялық топтарда алаңдаушылық жиі орын алған сыңайлы. Алайда, ол аңыз ғана. Адамдар неге сол дәл нақтыланбаған сөзге сеніп қалды екен?», – дейді Ричард Фридиман, – Меніңше, ата-аналар цифрлы технологияның улағыштық идеясын қатты жадында сақтап қалғандай. Смартфондар мен компьютерлік ойындар нейробиологтар мен психологтардың көзімен қарағанда зиянды деген пікір таралып кеткен. Бұған сенетін болсақ, біздің болашақ ұрпағымыздың барлығы психикалық бұзылыстарға тап болуы ғажап емес. Десе де, бұл тек бірлі-екілі зерттемелерге арқа сүйейтін, нақты деректер келтірілмеген күдікті жайт».

«Ол зерттеушілер басты назарда электронды қарым-қатынас пен психологиялық денсаулықтың төмендеуін байланыстырады. Бұл екеуінің бір-бірімен байланысқа түсуі нақты себеп бола алмайды. Бақытсыз әрі қызба балалар жағымсыз эмоциялардан арылу үшін телефонға үңілуі мүмкін. Тағы бір зерттеушілер магнит-резонансты томография арқылы видеоойындарға тәуелді жас адамдардың миын зерттеп, микроқұрылымдарындағы өзгерісті байқаған. Бірақ, бұл интернетті пайдаланғаннан туындаған ба, жоқ па түсініксіз қалып отыр», – дейді профессор.

«Сонымен қатар, смартфондар есірткі сияқты өзіне бағындырып әкетеді деген қауесет тараған. Бұл өсектің таралуына МРТ-зерттеудің септігі тиген секілді. Олар ұялы телефондағы ойынға «байланған» балаларға сол ойындағы суреттерді көрсеткенде қызығушылықтары оянып, сыйақы жүйесі жұмыс жасай  бастаған. Бұл да нақты «зерттелді!» деп жар салып, мөрін басатын айғақ емес».

Маңызды сұрақ: расымен цифрлы технология мида есірткі заттары секілді «төңкеріс» тудыра ма? Ричард Фриман бұл сұраққа былай жауап береді: «Мен алкогольге байланған не түрлі адамдарды көрдім. Бірақ, «телефонсыз өмір сүре алмаймын» деген жасөспірімдерді жолықтырғаным жоқ. Бұған қарамастан көптеген ата-аналар баласының сол смартфонның кесірінен мазасыздыққа ұшырайтынын айтып келеді. Бұл  күйзеліс деңгейінің патологизациясына қарай ойысқан мәдени өзгеріс пе деп қорқамын.  Ал бірақ, соншалықты үрей туындататын ауру емес! Бүгінгі жастардың жүйкесі жұқарып бара жатқаны қоршаған ортаның тым қарбалас болуынан дейтіндер де жетіп артылады. Оның қатарына әлем экономкикасындағы дағдарыс, университетке түсу үшін бәсекелестіктің жоғары болуын және тағы басқа толып жатқан мәселелерді жатқызуға болады. Иә, бірақ бұл мәселе ғана, бәрін үркітіп-қорқытып жатқан бұзылыс емес. Яғни, өмірдегі қиындықтарға жауап қана. Айтпағым, ми сол нәрселерді естіп, қабылдап, өзідігінен үрей туғыза бастайды. Әлгі смартфонсыз да мида бұзылыс пайда болды деген сөз. Сол сияқты балаға телефон берерде «бұл сенің денсаулығыңа аса зиян» деп ескерте берсе, ол шынымен жүзеге асуы ғажап емес.

«Менің тәжірибемде нағыз дабыл қағатын бұзылыстармен психотерапияға келіп жатқан адамдар санының артқанын көрмедім. Бірақ,  көптеген жас науқастардың маңызы аз нәрселер үшін жүйкесін жұқартып, дабыл қағатындарын жиі байқап келемін» – дейді профессор.

«Мәселен, 20 жастан енді асқан көптеген жас науқастар, жұмыс барысында стресс алып, бірнеше түн бойы дұрыс ұйықтамағаны үшін дабыл қаға бастаған. Олардың ешқайсысы да клиникалық депрессияға түспеген. Бірақ олар ұйқының дұрыс болмағаны жұмыс жасауына кедергі келтіріп, физикалық жағдайына кері әсер еткеніне сенімді. Мен оларға уайымдайтын ештеңе жоғын айтып, сабырға шақырдым. Менің тәжірибемде көптеген қызықты оқиғалар болып жатады. Мәселен, маған біршама уақыт бұрын смартфонға байланған ұлын уайымдаған әйел хабарласты. Оның ұялы телефонды жанына серік етуіне, сүйікті қызымен айырылысуы себеп болыпты. Ол уақытша нәрсе, одан баланың ешқандай санасына зақым келіп, психикалық бұзылыстарға тап болмайды. Анасына осыны түсіндіріп айттым. Одан кейін де балаларының цифрлы технологияларға жақын болып, «жабылып» қалғандарын айтып хабарласқан ата-аналар көп болды. Оған себеп – қарапайым өмірде кездесіп жатқан түрлі мәселелер. Оқуының қиындығы, емтихан тапсыра алмауы, әлгінде айтқан «жүректерінің жаралануы» – бұлар клиникалық араласуды талап ететін нақты себептердің қатарына кірмейді».

Ең басты қауіп – суицидке әкеп соқтыруы. Анонимді жүргізілген сауалнама күніне 5 немесе одан көп сағат бойы телефон пайдаланған жасөспірімдердің 48%-і жоқ деген бір суицидтің белгісін көрсеткен. Ал күніне 60 минут қана смартфонмен уақыт өткізетіндерде ол көрсеткіш 20%-ді құрап отыр.

Оңтүстік Кореяда 7 мен 16 жас аралығындағы балаларға күніне 6 сағат телефон қолдануға рұқсат беріп, төрт ай бойы зерттеу жүргізген. Нәтижесінде балалардың көздерінде ақау пайда болып, қылилық дендей түскен. Осыдан кейін оларға телефон ұстауға қатаң тыйым салыпты.

Қорытынды ретінде тағы бір қызықты статистиканы айта кетуге болады. 2000 жыл мен 2015 жылдар арасында достарымен кездесетін жасөспірімдердің саны бірден 40%-ға түсіп кеткен. Яғни, оның бірден-бірі себебі телефонның пайда болуы.