Kyzylorda-News.kz

Елге белгілі тұлғалардың таңбаға түсірген хаттары – олардың ғұмыр жолын танып-білуге тұтқа болатын нақты құжат. Бірге туып, біте қайнасқан адамдар, жора-жолдастар арасында жазылған хаттар – бастарынан өткен жеке оқиғалардан хабар беретін құнды мұра.

Осындай шынайы хаттарда жеке тұлғалардың ауызша айтыла бермейтін нәзік сырларды білдіретінін, сол уақыттағы көңіл-күй мен көзқарасын сипаттайтынын да ұғыну қиын емес. Демек, хат дегеніміз – жазылған уақытындағы тұтас бір қоғамның психологиясын, танымын, талғамын ойлау жүйесін ашық жайып салатын өте құнды дүние.

Мәселен, хатқа түсірілген тұлғаның ойы, жан-сыры ешбір шығармаларында, мақалаларында, сұхбаттарында айтылмауы мүмкін. Ал хатта күйініші, сүйініші, өкініші, өмір мен саясатқа деген көзқарасы да бүкпесіз ақтарыла айтылады.

Сондай хаттардың бірі, бірі емес-ау, бірегейі – қазақтың ақиық ақыны Мұқағали Мақатаевтың Сыр өңірінің дарында перзенті, қазақтың Корчагині атанған Зейнолла Шүкіровке жазған хаты:

 

Бұл хат жазылғанда Мұқағали Мақатаев 33 жаста, Зейнолла Шүкіров 37 жаста болған екен. Хат үйреншікті сәлемдесуден басталмаған. Хатты «Зейнолла!» деп бастаған Мұқағали Мақатаев бірден айтар ойын жайып салған. Кішілігі болса да Мұқағали Зейнолланы өзімсініп, іш тартып «сен» дегені хаттан анық көрінеді. Екі ақынның арасында жақындық байқалады. Мұқағалидің «...Ең қызық жеріне келгенде, үйге Тоқаш келді...» дегені бар, Тоқаш – қазақтың біртуар азаматтарының бірі, ақын Тоқаш (Торқысбек) Бердияров болуы мүмкін.

Тоқаш Мұқағалимен айырылмастай дос болған. Мұқағалидың ұлы Жұлдыз бұл жайында: «Әкем ауылға келгенде жанында шағын денелі, жүзі сұсты бір мұртты кісі жиі бірге болушы еді. Кейін білдім, бұл қазақтың танымал ақыны Тоқаш Бердияров екен. Өмірінің соңғы кезіне дейін Тоқаш ағамен әкемнің байланысы үзілген жоқ. Ол кісі жас шамасының алшақтығына қарамай, әкемнің шын досы еді. Тоқаш ақын соғысқа басынан аяғына шейін қатынасқан, кезінде теңізші болған. Ертеңгісін әкем мен Тоқаш ақын үйдің алдында белдеріне дейін жалаңаштап тастап, тастай суық тау суына жуынып жатқан бейнелері әлі көз алдымда. Сонда Тоқаш ағаның жүрек тұсында тушпен салынған мұртты сұсты адамның, ал арқасында күн шығып келе жатқан сәтті бейнелейтін суреттерді байқап қалғаным бар. Мұртты адам Сталиннің бейнесі екенін кейін білдім. Тоқаш аға мені қорқытпақшы болды ма, әлде қалжыңы ма, иықтарын қиқаңдатып қозғалтып еді, денесіндегі әлгі адамның мұрты жыбырлағандай болып кетті. Баламын ғой, оған мәз болдым» дейді естелігінде [1].

Хатта Мұқағалидің Сыр елінде болғаны, арқа-жарқа жатқаны айтылады. Сонымен қатар, қазақ әдебиетінің поэзия жанрына, еріп келе жатқан кейбір ақындарға көңілі толмайтындығын, драматургия ақсап жатқанын Зейнолламен бөліседі.

Поэзияда махаббат пен табиғат сынды жауыр тақырыптар әлі күнге жырланып келе жатқанын, адамның өмірге деген көзқарасы мен тіршілігіне жабу жабылып, қалып қойып жатқанын Мұқағали Зейноллаға қынжыла баяндайды. Хат мәтінінде прозалық шығармаларды сыншылардың кәсіби тұрғыда сынамайтынын, сынды дауға айналдырғандығы айтылады. Саяси-әлеуметтік мәселелерге келгенде ақын-жазушылардың бейтараптығы мен әлсіздігін ашына жазады.

Жалпы, Мұқағали ағасы Зейноллаға қоғамдағы келеңсіздіктер, ақын-жазушыларға көрсетіліп жатқан әділетсіздіктер туралы ашына жазған. Хатта кісіге жалпақтау мен жалбақтау байқалмайды. Хат мәтініне зер салсақ, Мұқағали мен Зейнолланың сырлас дос болғандығы аңғарылады.

«Үй-ішіңе, анама мың сәлем! Ойы бірге, жаны таза азаматтарға дұғай сәлем! Сырласып тұрсаңшы» дегенінен-ақ, туыстай жақындық сезіліп тұр. «Анаңа» емес, «Анама» дегенінен Зейнолланы бауырындай көріп, жақын тартқаны көрінеді.