Kyzylorda-News.kz

Елбасы Н.Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында «Ақын - жазушыларымыздың мақалаларымен, халқымыздың ұлттық салт - дәстүрлеріміз бен тіліміз, музыкамыз бен жоралғыларымыз бір сөзбен айтқанда ұлттық рухымыз бойымызда мәңгі қалуы тиіс» - деген болатын. Осы орайда Алаш арыстарының ұлт үшін жасаған еңбегін насихаттау мақсатында ұлт зиялыларының өмірі мен еңбектерінің қысқаша дерегін бергенді жөн көріп отырмыз.
Шәкәрім Құдайбердіұлы (1858-1931)
Туған жері: қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданындағы Шыңғыстау бөктерінде шілденің 11-інде дүниеге келген. Қызметі: ақын, жазушы, философ, тарихшы, композитор. Араб, парсы, түрік, орыс тілдерін жетік білді. Еңбектері: «Өмір», «Сәнқойлар», «Ызақорлар», «Құмарлық», «Қалжыңбас», «Тойымсыз нәпсі» сияқты дидакалық өлең-жырларында боямалы ажарлы, жасанды мінез бен жағымсыз қылықты сынға алады. Ғашықтық сезім таза, пәк жүректен маздайтынын айта келіп («Анық асық әулие», «Шын сырым»), адамгершілік ақ жолға, өнер-білімге үндейді («Жастарға»), 1905 жылы Шәкерім қажылық сапар шекті. Меккеге барған бұл сапарын пайдаланып, ақын өзінің байырғы арманын жүзеге асырды. Стамбұл, Париж кітапханаларынан туған халқының тарихына байланысты кітаптарды оқыды. Осылай жинаған материалдар негізінде «Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі» (1911) кітабын, қисындарын халық мүддесіне түсіндіру мақсатымен «Мұсылмандық шарты» деген еңбек жазды (1911).
Мағжан Жұмабаев (1893-1938)
Туған жері: Бұрынғы Ақмола губерниясының Ақмола уезіндегі Плуденовский болысы (қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы, Булаев ауданының «Молодежный» совхозы орналасқан жер). Қызметі: қазақ өлеңінің дүлдүлі, лирик, эпик ақын. Еңбектері:  
1. «Шолпан»өлеңдер кітабы (Қазан,1915) 2. «Өлеңдер жинағы» кітабы (Ташкент,1923) 3. «Педагогика» (1923.) 4. «Батыр Баян» поэмасы («Шолпан» журналы,Қазан,1922.) 5. «Қойлыбайдың қобызы »поэмасы («Еңбекші қазақ» газеті,1927.) 6. «Қорқыт» поэмасы.
Жүсіпбек Аймаутов (1890-1931)
Туған жері: Павлодар облысының, Баянауыл ауданына қарасты қазіргі Жүсіпбек Аймаутов ауылы (бұрынғы Семей губерниясы,Кереку уезі, Қызылтау болысының бірінші ауылы). Қызметі: қазақтың көрнекті жазушысы, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі, прозашы, ақын, драматург, аудармашы, ғалым, журналист, педагог-ұстаз, жазушы, сыншы, әнші, музыкант. Еңбектері:  1. «Қартқожа» орманы (Қызылорда,1926) 2. «Ақбілек» романы («Әйел тендігі» журнал,1-саны,1928) 3. «Күнікейдің жазығы» повесі ( «Жаңа әдебиет» журналы, 1-саны,1928) 4. «Комплекспен оқуту жолдары» (мұғалімдерге арналған көмекші құрал) (Қызылорда,1929.) 5.«Тәрбиеге жетекші» кітабы (Орынбор,1924) 6. «Психология» оқулығы (Қызылорда,1926) 7. «Жан жүйесі және өнер таңдау» зерттеу еңбнгі (Москва,1926) 8. «Рабиға» пьесасы (Орынбор,1922) 9. «Сылаң қыз» пьесасы (Орынбор,1922) 10. «Мансапқорлық» пьесасы (Москва, 1925) 11. «Ел қорғаны» пьесасы (Ташкент,1925) 12. «Қанапия-Шәрбану» пьесасы (Ташкент,1925.) 13. «Шернияз» пьесасы (Москва,1925) 14. «Терме» жинағы (Ташкент, 1925) 15. «Тау еліндегі оқиға» аударма роман (Ташкент,1925)
Міржақып Дулатов (1885-1935)
Туған жері: бұрынғы Торғай уезінің Сарқопа болысының үшінші болысы. Қызметі: қазақтың аса көрнекті ағартушысы, қоғам қайраткері, ақын,жазушы, жалынды көсемсөз шебері. Еңбектері:  1. «Оян,қазақ » өлеңдер жинағы (Уфа,1909ж.) 2. «Азамат» өлеңдер жинағы (Қазан,1913ж.) 3. «Терме »өлеңдер жинағы (Орынбор,1915ж.) 4. «Бақытсыз Жамал »романы (Қазан,1910ж.) 5. «Оқу құралы» оқу кітабы (Орынбор,1924ж.) 6. «Қирағат »(оқулық). 7. «Балкия» (пьеса
Ахмет Байтұрсынов (1873-1937)
Туған жері: Торғай облысы, Торғай уезі, Тосын болысы, Сарытүбек қыстағы (қазіргі Қостанай облысы, Жангелдин ауданы,аққол ауылы). Қызметі: аса көрнекті ғалым, ақын, түркітанушы, көрсемсөзші, ағартушы, аудармашы-ұстаз, қоғам қайраткері, публицист-журналист, ҚазПИ-дің профессоры, этнограф, фольклорист, композитор әрі орындаушы, қазақ тілі білімі, алфавиті, баспасөзі және қазақ әдебиеті теориясының негізін салушы, қазақ әліппесін (төте жазу) жасаушы, алғашқы оқу құралын жазған.  «Қазақ »газетінің бас редакторы (1913-1918),Алашорда үкіметі мен  «Алаш »партиясының негізін салушы әрі көсемі. Еңбектері: 1. «Қырық мысал» (Петербург, 1909) 2. «Маса» (өлеңдер жинағы, Орынбор,1911) 3. «Тіл құрал» (3 бөлімнен тұрады) (Орынбор, 1924) 4. Әдебиет танытқыш (Ташкент, 1926) 5. Баяншы (Методикалық жазбалар, Қазан, 1920) 6. Тіл жұмсар (2 бөлімнен тұрады.) 7. Оқу құралы (Балалар әліппесі). 8. Әліппе (Орынбор, 1912). 9. Сауаташқыш (Ересектер әліппесі, Орынбор, 1914) 10. Әліппе-астар (Әліппеге методикалық нұсқау). 11. Оқу құрал (хрестоматия). 12. «Ер Сайын» жыры (Москва,1923). 13. «23 жоқтау» (Москва,1926).

Massaget.kz