Kyzylorda-News.kz

         Түрлі дәуір парақтарында таңбаланған Қаратаудың нақты «жасын» ешкім дөп басып айтқан емес. Бірақ осы жатаған ғана таудың қазақ тарихындағы орнын ешкім жоққа шығара алмасы анық. Кешегіге қарайық, әйгілі Шәкәрімнің «Қалқаман-Мамыр» поэмасы «Мың жеті жүз жиырма үшінші жыл, қазақтың Сыр бойында жүргені анық...» деп басталады. Белгілі өлкетанушы, тарих ғылымдарының кандидаты Нұрлыбек Мыңжасов осы Қаратаудағы Қатынқамал үңгірін толыққанды зерттеу қажеттігін айтады.

      «Ескіден жеткен аңыз сонау «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұламаның» заманында жүздеген жан осы үңгірді паналап, жоңғардың қисық қылышынан аман қалған деседі. Қатынқамалды бірде қорған, бірде үңгір дейтіні сондықтан,»–деп бастады әңгімесін ғалым.

     Жоңғар мен қазақ қысқа күнде қырық қидаласқан жаугершілік кез екен. әуелгіде жарағы сайлы жаумен қазақ қолы біртіндеп Сыр бойына қарай ойысыпты. Қарайғанды қағып салып келе жатқан жоңғар тым аяусыз, тұтқиылдан тап берген жауға төтеп бере алмаған қазақ тым қорғансыз кез болса керек.

    Есеңгіреген ел есін осы Қаратаудың етегінде жиыпты. Елдегі еркеккіндікті әйел-баланы таудың биігіне жеткізіп, өздері ойда қалады. Тау етегінде Ұзынбұлақ, Садырқамал, Қатынқамал атты алапат ұрыстар өтіпті. Ал қан сасыған даладан қашқан қыз-келіншектер мен балалардың зары Тәңірдің құлағына шалынып, таудың бір бүйірінен үлкен ойық пайда болыпты. Сол үңгірді паналағандар кейін жау кеткесін ойға түсіп, жұртымен қауышыпты деседі.

    – Үңгір жайлы ертеден белгілі болғанмен баспасөз беттерінде өткен ғасырдың соңғы ширегінде ғана жазыла бастады,– дейді ғалым. – 1975 жылы жергілікті журналист Құдайберген Ертасов аудандық газетке өзі көрген Қатынқамал жайлы мақала жариялайды.  

       Үңгірдің ауызы өте тар. Адам еңкейіп, зорға кіре алады. Әйтсе де ары қарай жол кеңейе түседі. Тереңдей түссеңіз, түкпіргі бөлігінде жел соғып тұратын саңылау сезіледі. Үңгір ішінен кейде қыш ыдыстардың қалдығы табылып қалып жатады. Бірақ, Қатынқамалды ғылыми тұрғыда зерттеу жағы әлі кемшін соғып жатыр.

    – Қаратаудың жақпар тастарында петроглифтер өте көп. Осы тұрғыдан қарағанда Қатынқамалдың жоңғар шапқыншылығынан бірнеше ғасыр бұрын пайда болған деп болжам жасауға болады,– дейді өлкетанушы.– Бұл кенеттен пайда болған қуыс емес,  адамдар арнайы жасаған пана болуы әбден мүмкін. Өйткені, үңгір аузы төменнен қарағанда көрінбейді, жоғарыдан көз салсаңыз да бұта далдалаған қуысты бірден таба қоюыңыз неғайбыл.

     Сонау Әмір Темір заманынан сыр шертетін әйгілі «Зафир наме» кітабында Қаратаудың батысындағы Ақсүмбе айрықша аталады. Атақты қолбасы Дешті Қыпшақ жорығын осы арадан бастаса керек.

    Қатынқамалды жанай ағып жатқан Ақүйікті өрлесеңіз Естекбелден шығасыз. Өзгеше бел үстінде күзетші мұнарасы секілді ғажап құбылыстың орны бар. Бауырлап жатқан адамға төрт тарап бірдей көрінетін белде тастан қаланған шағын қорғанның ізі жатыр. Осының бәрі Қаратаудың, Қатынқамал маңайының жоңғар шапқыншылығына дейін де берік қорғаныс орны болғанын көрсетіп тұр.  

       Ел аузындағы әңгіме Қатынқамал үңгірінің бір басы 18-20 шақырым қашықтықтағы Талдысу өзені бойынан шығатынын айтады. Қатынқамал маңайында Мұрын деген үлкен қуыс бар. Бір қарағанда адамның танауына ұқсайтын осы үңгірдің Қатынқамал жолымен түйісуі әбден мүмкін. Тіпті Қаратаудың әр бұрышындағы жерасты жолдарының бір-бірімен жалғасып жатуы да ықтимал.

      Туризм саласына ерекше мән беретін өркениетті елдерде мұндай орындар көзден таса қалмайды. Ал біз тарихтың тәбәрігіндей Қатынқамалға жеткілікті мән бере алмай келеміз.  Қаржы бөліп, айналасын абаттандырса,   алып үңгір маңайы туризм үшін табысты орынға айналар еді.  

     Бүкіл құпиясын қойнауына бүккен Қатынқамал, оның айналасындағы таңбалы тастар аңыздың ақиқатқа айналар уақытты күтіп үнсіз мүлгіп тұр...